تاریخ هنر جهان

تاریخ هنر جهان

بازیافت ضایعات خانگی و صنعتی برای تولید کالا در صنعت مد

new-textile-tabannakh.blogsky.com

---

بازیافت ضایعات خانگی و صنعتی برای تولید کالا در صنعت مد

 محبوبه خانی

دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی نساجی از دانشگاه صنعتی اصفهان

دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی پارچه و لباس دانشگاه هنر تهران

---

 [e-mail]

چکیده

طی دهه ­های اخیر، با افزایش جهانی تقاضای پوشاک و کفش، صنعت مد رشد چشم­گیری داشته است. با توجه به این­که صنعت مد وابستگی بسیاری به صنایع نساجی دارد، آثار مخرب آن بر محیط زیست به وضوح قابل پیش­ بینی است. از آماده ­سازی مواد اولیه تا فرایند تولید و بسته بندی و عرضه­ ی محصول، با بهره­برداری از محیط زیست و آلودگی ­های شدید آن همراه است. از این رو ضروری است که صاحبان این دو صنعت برای کاهش آثار مخرب زیست­محیطی و همچنین بقای خود، تولید با تکیه بر بازیافت یا دیزاین مجدد را در دستور کار خود قرار دهند. یکی از موضوعات مهمی که در حال حاضر در رسانه ­های سراسر جهان مورد بحث قرار گرفته و محققین بسیاری از علوم مختلف در حال فعالیت در این زمینه هستند، مد پایدار است. روش­های مختلفی برای ورود به این سیستم وجود دارد که هر یک به گونه ­ای در تامین مواد اولیه، روش تولید، بازیافت و حتی تغییر در شیوه رفتاری مصرف ­کننده، می ­توانند گامی مثبت در جهت کاهش اثرات مخرب این صنعت باشند. تحقیق حاضر به دنبال پاسخی برای این پرسش است : ((از چه زباله­هایی تاکنون، برای ایجاد ارزش افزوده  در صنعت مد استفاده شده است.))

با مطالعه تحقیقاتی که تاکنون در زمینه مد پایدار و بازیافت صورت گرفته و همچنین روند تولید شرکت­ هایی که مدعی تولید با ضایعات و مواد دور­ریختنی­ هستند، می ­توان گفت، تاکنون گام­ های ارزشمندی در این زمنیه برداشته شده است که بسیاری از آن­ها در مقیاس انبوه در حال اجرا هستند. از این رو هدف از این تحقیق مروری بر تحقیقات انجام شده در زمینه­ ی بازیافت ضایعات خانگی و صنعتی برای تولید کالا در صنعت مد است. گردآوری نتایج حاصل از تحقیقات فوق، بدون شک مسیر را برای ادامه این فرایند هموارتر خواهد نمود و گسترش آن در میان مصرف­ کنندگان عادی این دو صنعت، زمینه را برای ایده ­های نو فراهم می­ کند.

کلمات کلیدی : مدپایدار، زباله ­ها­ و ضایعات، بازیافت، نوآوری، ارزش افزوده

---

مقدمه

با توجه به روند تغییرات در پوشش اصلی جامعه، به سادگی می­توان پی برد، تغییرات مد در جهان، بسیار سریع اتفاق می­افتد؛ به طوری پدیده فست فشن[1] یا مد سریع که در دهه ­های اخیر کاملا مشهود است. با اندکی دقت در تحولات ویترین فروشگاه­ ها در طول سال و حتی به صورت فصلی، می­ توان به راحتی روند سریع تغییرات پوشاک را مشاهده نمود. تحقیقات نشان می­ دهد در 15 سال اخیر تولید لباس در صنایع نساجی تقریبا دو برابر شده و حدود 60 درصد از کل تولید منسوجات را تشکیل می­ دهد (Moorhouse et al, 2020 :18). بدون شک این میزان از سرعت در تغییرات شیوه پوششی جامعه، عاری از تاثیرات مخرب بر محیط زیست نخواهد بود. از مواد اولیه، چه طبیعی و چه مصنوعی، گرفته تا روش تولید و عرضه، تماما موجب آلودگی محیط زیست می­ شود. صنعت مد، پس از صنایع نفتی، از آلاینده‌ترین صنایع جهانی است. این صنعت به تنهایی مسئول تولید میانگین 7 درصد گازهای گلخانه‌ای در جهان است. همچنین 20 درصد از آلودگی­ های صنعتی آب در جهان مربوط به این صنعت و صنایع وابسته به آن مثل صنایع نساجی است (Niinimäki  et al, 2020: 1-3).  از سویی دیگر ضایعات صنعت نساجی و منسوجات دور ریز خانگی، در حال رشد بوده و دفع آن‌ها علاوه بر نیاز به هزینه‌های بالا، باعث آسیب‌های قابل توجهی به محیط زیست می‌شود. طبق تحقیقات، بیش از 10 میلیون تن منسوج، سالانه به صورت خانگی (لباس‌های مندرس یا از مد افتاده) یا ضایعات کارخانه‌های ریسندگی، بافندگی و تولیدی­های لباس به زباله­ دان­ ها منتقل می­ شوند که سهم زباله‌های خشک خانگی در این بین بیشتر است (Moorhouse et al, 2020:18). نگاهی بر پیشینه استفاده از ضایعات و مواد دورریختنی صنعتی و خانگی جهت تولید مواد ارزشمند در صنعت نشان می­دهد این ضایعات تاثیر بسزایی در ایجاد ارزش افزوده برای صنعت مد داشته است. در تحقیق پیش رو به گردآوری تحقیقات انجام شده در زمینه­ مد پایدار با تکیه بر این اصل پرداخته شده است و هدف اصلی از این مجموعه جمع بندی تحقیقاتی است که در آن به استفاده از ضایعات صنعتی و خانگی برای تولید کالا در صنعت مد پرداخته اند. پیش بینی می ­شود، نتایج حاصل از تحقیقات فوق، می ­تواند راه را برای انجام تحقیقات پیشرفته­ تر در این زمینه آسان نموده و مسیر را برای سایر محققین در رشته­ ها و صنایع مشابه هموار نماید. همچنین بسط تحقیقات فوق در زندگی روزمره نیز می­ تواند علاوه بر تغییر شیوه رفتاری مصرف­ کنندگان، زمینه ایده­های جدیدی از سوی آن­ها را فراهم آورد.

پیشینه تحقیق

پیش از این در رابطه با مد پایدار و استفاده از پسماندهای صنعتی و خانگی تحقیقات گسترده­ ای انجام شده است. در کشورهایی همچون فیلیپین، سنگاپور و فنلاند نیز شرکت‌هایی تاسیس شده‌اند که با استفاده از زباله‌های صنایع کشاورزی و خانگی مانند برگ آناناس و پوست موز، الیاف، نخ، پارچه و حتی لباس تولید و عرضه می‌کنند. همچنین کسب و کارهای کوچکی که با دریافت لباس‌های کهنه و قدیمی، لباس‌های جدید و به روز تولید می‌کنند اما هیچ کدام تحقیق، مقاله و منبع قابل استنادی منتشر ننموده اند. در میان تحقیقات مربوط به بازیافت و استفاده از مواد دور ریختنی در صنایع، تحقیقاتی که وجود دارند به این ترتیب بوده است:

کتاب کوچک مد پایدار به قلم سمیرا ایران ‏‏‏، یاسمن سمیع (1400)، شامل مجموعه مقالات علمی به همراه معرفی طراحان فعال در این زمینه است. از دیگر کتب برجسته که در زمینه مد پایدار منتشر شده است می­توان به مد برهنه: انقلاب جدید مد پایدار اثر صفیا مینی[1] که در سال2012 منتشر شده، اشاره نمود. نویسنده در این کتاب چالش‌های مهم پیش روی صنعت مد را گردآوری نموده و فهرستی از برند‌های مد سازگار با محیط زیست به اشتراک می‌گذارد. کتاب راهنمای کابردی مد پایدار به قلم آلیسون[2] گویلت که در سال 2014 منتشر شده است. این کتاب به عنوان منبع الهامی قوی برای طراحان مد، به ایده­های مختلف ارائه شده در زمینه مد پایدار پرداخته است و در حقیقت می­تواند منبعی معتبر برای تولید با تکیه بر بازیافت و طراحی مجدد باشد. کتاب راهنمای مد پایدار به قلم سندی بلک[3] منتشر شده در سال 2012، کتابچه­ای بسیار جامع که در آن دیدگاه طراحان، دانشگاهیان، فعالان، هنرمندان و شرکت‌های جهانی جمع‌آوری شده است؛ همچنین شامل مجموعه‌ای از مطالعات موردی در مورد ابتکاراتی که در زمنیه مد پایدار صورت گرفته، مانند بازیافت پارچه و برندهای دوست­دار محیط زیست، است. کتاب مد و پایداری: طراحی برای تغییر به قلم کیت فلچر[4] و لیندا گروس[5] که در سال 2012 منتشر شده است. در این کتاب، نویسندگان نقش طراح در مد پایدار را به عنوان یک کارآفرین مورد مطالعه قرار داده و طراحان را به چالش می‌کشند. همچنین راه­کارهایی را برای بازیافت و استفاده مجدد از پوشاک، در مد ارائه می­ نمایند. کتاب لباس های پیشرفته از مواد ارتقا یافته به قلم سس براون[6] که در سال 2013 منتشر شد. در این کتاب ، نویسنده 46 طرح نوظهور را به صورت بصری به نمایش می­گذارد که طراحان آن­ها با مواد بازیافتی و لباس های دور ریخته شده پوشاک و لوازم جانبی طراحی نموده­اند. ملحفه های کتانی، کیسه های آرد، چادرهای نظامی و حتی موی دور ریخته شده انسان از مواد مورد استفاده در این طراحی­ ها بوده است.

از سری مقالات چاپ شده در این زمینه می­توان به مقاله­ا‌ی که توسط راج کیشور نایاک[7] و همکاران (2021) نوشته شده است، اشاره کرد. عنوان این مقاله «ضد آتش کردن ضایعات حاصل از صنعت مد و نساجی با مواد دوست‌دار طبیعت و استفاده از آن به عنوان مواد پرکن در تشک»  است که در آن ضایعات منسوجات، حتی منسوجات خانگی به الیاف کوتاه تبدیل شده و با استفاده از نوعی ماده‌ی ضدآتش که از مواد دوست‌دار طبیعت تولید شده است، تکمیل شده و برای پر کردن منسوجات خواب، مثل تشک، استفاده شده است. با توجه به این که منسوجات مورد استفاده ضایعاتی بوده و ممکن است از جنس مواد مختلف مثل نایلون، پلی‌استر، پنبه یا هر لیفی باشد، جداسازی و آماده کردن هر یک از این مواد برای انجام تکمیل ضدآتش یک چالش است که در این تحقیق چندان به آن پرداخته نشده است. مقاله‌ی آنا پائولا پرووین[8] و همکاران با عنوان «اقتصاد چرخه‌ای برای صنعت مد: استفاده از ضایعات صنایع غذایی برای تولید بیوتکستایل» ،(2021)، که با هدف استفاده مجدد از ضایعات صنایع غذایی برای تولید یک محصول نساجی جدید با ارزش افزوده نگاشته شده است و به طور خاص، بر استفاده از سلولز باکتریایی حاصل از تولید نوشیدنی‌های پروبیوتیکی از  گیاه کامبوچا، برای تولید بیوتکستایل در صنعت مد تمرکز دارد. مقاله‌ی نازان آوچیولو کالبک[9] (2022)، با عنوان «استفاده از دانه‌های قهوه برای تولید اکسسوری در منسوجات» که در آن تفاله‌های قهوه‌ی تولید شده در یک قهوه‌خانه با نوعی رزین و نشاسته ذرت مخلوط شده و برای تولید دکمه‌های گرد استفاده شده است. از تفاله‌های قهوه در صنعت مد، پیش­تر از این نیز بارها استفاده شده است.

مطالعه سایر تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد، منابع تکراری بوده و تحقیق عملی و علمی در این خصوص نگاشته نشده و نویسندگان تنها به مروری بر تحقیقات سایرین بسنده کرده­اند. در تحقیق پیش رو نتایج حاصل از تحقیقات پیشین در حوزه مد پایدار که در آن­ها با استفاده از انواع زباله و مواد فاقد ارزش خانگی و سایر صنایع در صنعت مد، مواد ارزشمند تولید شده، جمع­ آوری شده است تا گامی برای تسهیل تحقیقات بعدی در صنعت مد، باشد.

مد پایدار

برای یک طراح لباس، دانستن چرخه حیات یک منسوج ضروری است. با در علم کافی به ساختار و ویژگی­های الیاف و منسوجات می­توان گام ­های ارزشمندی در جهت تولید بهینه با حداقل آُسیب به محیط زیست و همچنین حداکثر استفاده از منسوج، با استفاده از فرایند بازیافت و یا طراحی مجدد، برداشت. این اطلاعات به هر طراح کمک می­کند به یکی از فعالان مد پایدار تبدیل شود. عنوانی که در بسیاری از رسانه ­های جهانی به آن پرداخته می­شود و به دلیل آسیب­ های زیست­ محیطی صنعت فشن و صنایع وابسته، به یکی از دغدغه­های فعالان مد و محیط زیست تبدیل شده است.

مصرف جهانی منسوجات در سال 2014 حدود 30 میلیون تن در سال تخمین زده شده است. این میزان از مصرف با مشکلات اجتماعی و زیست­محیطی فراوانی در زنجیره تامین همراه است؛ چرا که فرایند تولید در این صنعت با مواد شیمیایی مختلف و مقادیر زیاد آب و آفت­ کش­ها همراه است. بنابراین مسئله پایداری در صنعت مد، حیاتی و حائز اهمیت است. این مساله نه تنها از سوی تولیدگنندگان این صنعت بلکه از سوی مصرف­ کنندگان نیز باید تحت یک سیستم منسجم کنترل شود (Shen, 2014:2). مفهوم پایداری در طراحی، به پایداری منابع زیست محیطی اشاره دارد. در واقع سبکی خاص از طراحی را ارائه می­دهد که بر اساس مبانی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ایجاد شده است (Gewilt, 2014:2).

مد پایدار برای اولین بار در سال 1960 زمانی که مصرف­کنندگان از تاثیر مخرب تولید لباس بر محیط زیست آگاه شدند، مطرح شد و در سال 2015 به عنوان بخشی از جنبش مد آهسته و پاسخی به مد سریع، تجاری شد. اساس این جنبش ترویج توجه به کیفیت خرید بود و مد سریع را از این طریق به چالش کشید.

در حال حاضر مد پایدار بر 6 اصل بنا شده است که رعایت هر یک از این اصول، مصرف­ کننده یا تولیدکننده را در جرگه فعالان این بخش از صنعت مد قرار می ­دهد.

1-     اولین و ساده­ ترین اصل، سفارشی­ دوزی است که در تقابل با مد سریع قرار دارد. این کار به عهده خیاط­ها و دوزندگان خانگی است.

2-     اصل دوم بر مراحل تولید تاکید دارد. از مواد اولیه تا روش­های تولید و بسته­ بندی همه طبیعی و عاری از هر گونه آسیب به محیط زیست است.

3-     کیفیت و کلاسیک بودن تولید اساس اصل سوم است. این اصل به این مفهوم است که منسوج یا لباس تولید شده به گونه­ ای باشد که به لحاظ ظاهری و کیفی، با ورود مدهای جدید، همچنان قابل استفاده بوده و دوام کافی داشته باشد.

4-     اصل چهارم بر رفتار مصرف ­کننده تاکید دارد. اخلاق و عدالت اساس این اصل است. به این مفهوم که علاوه بر پیشگیری از آسیب به محیط زیست و حیوانات، حقوق و شان نیروی انسانی نیز حفظ شود. همچنین محافظت از ارزش صنایع دستی از دیگر مواردی است که طبق این اصل مورد توجه قرار می­ گیرد.

5-     تعمیر، طراحی مجدد و بازیافت که نیازمند دانش عمیق از علوم شیمی و الیاف است. طبق این اصل زمانی که لباس مستعمل می­شود، توسط طراح، خیاط و یا دانشمندان حوزه الیاف، طراحی مجدد، تعمیر و یا بازیافت می­ شود.

6-     اصل ششم نیز بر رفتار مصرف­ کننده تاکید دارد، مبادله یا قرض. طبق این اصل، لباس­هایی که به هر دلیلی سالم بوده ولی از سوی مصرف­ کننده مورد استفاده قرار نمی­گیرد، به خیریه ­ها و افرادی که تمایل به استفاده از آن­ها را دارند، اهدا می­ شود. در مواردی نیز دوستان و بستگان با مبادله لباس و یا رهن لباس به یکدیگر علاوه بر کمک به چرخه اقتصاد، گامی موثر در جهت احیای مد پایدار برمی ­دارند (Heninger et al, 2016: 3-12).

به طور کلی برای مواجهه با چالش ­های آینده مد به یک سیستم طراحی بر مبنای ارزش­ های جدید نیاز است. این ارزش­ها به کلیه باورهای خوب و بد و درست و غلط رواج یافته در جامعه، جهت داده و می­توانند الگوی خرید مصرف ­کنندگان را تغییر دهند. با توجه به آنچه بیان شد، با تکیه بر اصل پنجم، قصد بر آن است فعالیت­ هایی که در عرصه بازیافت زباله­ های خانگی و صنعتی برای تولید کالا در صنعت مد انجام شده است، گردآوری شود.

بازیافت زباله­ های خانگی و صنعتی برای تولید کالا در صنعت مد

با توجه به روند رو به رشد مصرف­گرایی در جامعه امروزی، منابع طبیعی دیگر به تنهایی قادر به پاسخگویی نیازهای بازار امروزی نیست. بنابراین انجام مطالعات دقیق و وسیع­تر درخصوص مدیریت پسماند مواد و افزایش چرخه طول عمر یک محصول بسیار ضروری است. اصل پنج در مد پایدار، پاسخگوی این نیاز در صنعت مد و صنایع وابسته است.

طبق این اصل با استفاده از تکنولوژی بازیافت و با در اختیار داشتن دانش کافی در زمینه الیاف و مواد مورد استفاده در صنعت نساجی و مد، می­توان محصولات ارزشمندی تولید نمود. در سال­های اخیر نگرانی­های بسیاری در خصوص دفع ضایعات و زباله ­های نساجی در سراسر جهان به وجود آمده است. رشد بازار نساجی نه تنها به رشد جمعیت بلکه به چرخه اقتصادی و مد نیز وابسته است. چرخه مد بسیار سریع در صنعت نساجی منجر به مصرف­گرایی بیش از حد و تولید زباله روزافزون شده است که اثرات منفی زیست­ محیطی آن قابل چشم ­پوشی نیست. ضایعات آب و الیاف از عمده ­ترین ضایعات این دو صنعت (نساجی و مد) است. به همین دلیل فرایند بازیافت (به جای دفن و انهدام) در این صنعت، گام بزرگی در جهت بهبود شرایط زیست­ محیطی و کاهش آلودگی­های جهانی است. اصل بازیافت به هر گونه عملیاتی اشاره دارد که از زباله و ضایعات، محصول مفید و ارزش افزوده تولید کند، در واقع این سیستم، استفاده از موادی که هنوز قابل استفاده هستند را ممکن می­سازد و در دو زمینه قابل اجرا است:

1-      بازیافت ضایعات نساجی و استفاده از آن در این صنعت و سایر صنایع

2-      بازیافت ضایعات سایر صنایع و استفاده از آن در صنعت نساجی و مد، جهت کاهش خسارات ناشی از تامین مواد اولیه طبیعی و مصنوعی.

بازیافت ضایعات صنعت نساجی و مد جهت استفاده مجدد

در کشور استرالیا طی تحقیقاتی وسیع، البسه و الیافی که به عنوان زباله از سطح شهر جمع­آوری می ­شوند، به عنوان الیاف پرکننده در تشک­ های کودکان مورد استفاده قرار می­ گیرند. انجام این پروژه ملزم به گذراندن مراحل زیادی است. الیاف جمع آوری شده، با آزمون­ های مختلف شناسایی الیاف به دو دسته الیاف پنبه­ ای و پلی­ استری که جنس غالب البسه مورد استفاده در این منطقه بوده است، تقسیم­ بندی می­ شوند. در مراحل بعد، پس از شستشو و آنالیزهای خاص جهت ضدباکتری شدن، با استفاده از مواد مقاوم در برابر شعله که سازگار با محیط زیست هستند، روکش شده و فرایند ضدآتش صورت می­ گیرد. این فرایند با محدود کردن شاخص اکسیژن محدودکننده[2] صورت گرفته و با آزمون مشعل الکتریکی ارزیابی می­ شود. طی آزمون نهایی، تاخیر در تخریب حرارتی و تجزیه الیاف پرکننده، مورد تایید قرار گرفته و محصول نهایی به بازار عرضه می­ شود (Nayak et al, 2019: 3). همانطور که مشاهده می­ شود، الیاف و منسوجات دور ریختنی که انهدام و یا دفن آن­ها علاوه بر خسارات جبران ناپذیر به محیط زیست، میلیون­ ها دلار هزینه را به همراه دارد، با فرایند بازیافت و تکمیل با مواد دوست­دار محیط زیست، با ایجاد ارزش افزوده در صنعت نساجی و صنایع وابسته همراه است. در پژوهشی دیگر از این دست، روکش­های کهنه صندلی هواپیماها و ملحقات فلزی آن، برای طراحی و تولید لباس مفهومی استفاده شده است. دو طراح جوان که مسئول انجام این پروژه بوده­اند توانستند در مسابقات طراحی لباس جهانی مقام سوم را کسب نمایند و از این طریق، مد پایدار و استفاده از چرخه اقتصاد دورانی[3] در مد را به مصرف­ کنندگان مدآگاه و تولیدکنندگانی که دغدغه آلایندگی محیط زیست را دارند، معرفی نمایند (Marquesa, 2019: 2).

بازیافت ضایعات حاصل از سایر صنایع جهت استفاده در صنعت مد

همانطور که پیش از این گفته شد، یکی دیگر از راهکارهای عملی و مفید برای کاهش اثرات منفی زیست­ محیطی ناشی از هر صنعت، تشویق صنایع، برای در نظر گرفتن تدابیری جهت تولید محصول مفید از ضایعات یکدیگر است (Provin, 2021:  1). این فرایند بخشی از فرایند اقتصاد دورانی در صنایع است که آنچه زباله تلقی می ­شود به منبع جدیدی برای ایجاد محصول ارزشمند در سایر صنایع می­ گردد. گذار از روش خطی و تبدیل شدن به اقتصاد دورانی، نیازمند ابزارهای اقتصادی و اجتماعی اساسی است که به دلیل شرایط بحرانی فعلی در تامین منابع، بسیار حائز اهمیت است. پایه این نظریه، تجدیدنظر در مفهوم ضایعات است و بر این باور است که ضایعات باید منبع جدیدی برای تولید مواد ارزشمند باشد ( Gazola et al, 2021: 1-4). (تصویر 1)، به سادگی فرایند اقتصاد دورانی را برای دو صنعت نساجی و صنایع غذایی نشان می ­دهد.

 

تصویر 1- شماتیک فرایند اقتصاد دورانی در صنایع غذایی، نساجی و مد (Provin, 2021: 3).

تولید یک محصول نساجی مفید با ارزش افزوده بالا به نام بیوتکستایل، با استفاده از اطلاعات علمی دو بخش نساجی و صنایع غذایی، یکی از تحقیقات انجام شده در این زمینه است. سلولز باکتریایی تولید شده از تفاله­های گیاه کامبوجا که برای نوشیدنی­های پروبیوتیکی مورد استفاده قرار می­ گیرد، زباله ارزشمندی است که می­توان از آن برای تولید بیوتکستایل در صنعت نساجی و مد استفاده کرد (همان). بیوتکستایل­[4]ها شامل منسوجات زیست­ سازگاری هستند که در تماس با مایعات بیولوژیکی و سلول ­های زیستی پایداری خود را حفظ می ­کنند. نمونه این منسوجات عبارت­ اند از: مانند بخیه های جراحی؛ الیاف به کار رفته در دیواره قلب مصنوعی؛ پارچه های ترمیم کننده پوست یا حتی پوست مصنوعی. بیوتکستایل­ ها یا منسوجات بیولوژیکی علاوه بر حیطه پزشکی در صنایع مد نیز برای تولید البسه­ خاص با ویژگی­ های بیولوژیکی، قابل استفاده است.

در بخش­ های دیگر این صنایع، شاهد حضور زباله ­های صنایع غذایی در تولید کامپوزیت ­ها هستیم. کامپوزیت به ترکیبی از دو یا چند ماده که باعث تقویت خواص یکدیگر می ­شوند، گفته می­ شود. در علم نساجی، کامپوزیت­[5]ها ترکیبی از پلیمرها و الیاف هستند که به لحاظ خواص مکانیکی تقویت شده ­اند. صنایع پوشاک و مد یکی از کاربران محبوب کامپوزیت­ ها هستند. در واقع می ­توان گفت تعداد زیادی از البسه امروزی از الیاف کامپوزیتی در هم تنیده شده تولید شده ­اند که استحکام، دوام و خواص حرارتی خوبی دارند. ساده­ ترین نوع استفاده از کامپوزیت در پوشاک در محصولات شرکت گورتکس قابل مشاهده است. این شرکت با استفاده از این فناوری پارچه­ های ضدآب و قابل تنفسی تولید کرده است که تهیه بارانی استفاده می­ شود. این محصول علاوه بر اینکه ضدآب است، برخلاف سایر محصولات ضدآب، قابلیت عبور هوا را داشته و اجازه می­ دهد بخار آب و هوا به راحتی از آن عبور کند؛ بنابراین بدن می­ تواند به راحتی با محیط بیرون تبادل حرارتی داشته باشد(url1). همانطور که گفته شد یک جز از کامپوزیت­ها الیاف است که می ­تواند طبیعی یا مصنوعی باشد. محققین بر این باورند تولید البسه هوشمند با جلوه­های بصری خاص که در مقابل حرکت بدن، قابلیت تغییر رنگ و تغییر حالت داشته باشند، با توسعه کامپوزیت­ ها در صنعت مد قابل اجرا است (همان). بنابراین توجه به این شاخه از علم نساجی می ­تواند گامی در جهت تحولی بزرگ در مد پایدار باشد. در استفاده از سیستم مد پایدار برای تولید این مواد می ­توان بار دیگر به همکاری­های دو صنعت نساجی و صنایع غذایی اشاره کرد. استفاده از ضایعات حاصل از تاج میوه آناناس در تولید کامپوزیت­ های دوست­دار طبیعت با پلیمر پلی­ اتیلن اشاره نمود. در تاج گیاه آناناس الیافی وجود دارد که به میزان قابل توجهی، خواص کششی و خمشی کامپوزیت ­های تولیدی را ارتقا بخشیده و باعث کاهش دمای تخریب محصول نهایی می­ شود (Kumar et al,2021: 7). پیش از این در سال 1995 نیز تحقیقاتی در خصوص استفاده از الیاف کوتاه موجود در تاج گیاه آناناس انجام شده است. طبق این تحقیقات از الیاف موجود در تاج آناناس به عنوان جایگزین مناسب الیاف سلولزی استفاده شده و از انواع آزمون­ های کششی و حرارتی با موفقیت عبور کرده است. نتایج حاصل از تحقیقات نشان می­ دهد، الیاف حاصل از گیاه آناناس علاوه بر خواص کششی و حرارتی بهتر، فرایند بازیابی ساده­تر و کم­ هزینه ­تری نیز دارد (Jayamol et al, 1995: 2). این نکته به اهمیت فرایند بازیافت در صنایع، از همان سال­های انتهای قرن بیست اشاره دارد.

کشور هند از بزرگ­ترین تولیدکننده و صادرکنندگان موز به سایر کشورها است. در ساقه موز که هنگام برداشت دور ریخته می­ شود، الیافی مشاهده شده است که قابلیت تولید نخ و منسوج را دارند. این الیاف زیست­ تخریب­ پذیرند و می­توانند جایگزین مناسبی برای الیاف سلولزی باشند؛ چرا که خواص کششی خوبی دارند. به همین دلیل عده­ای از محقیقن بر این باورند که می ­توان از الیاف حاصل از پوست موز در تهیه پوشاک و منسوجات دکوری منزل استفاده نمود. در حقیقت استفاده از این الیاف برای مقاصد نساجی به حدود قرن سیزده و پیش از آن برمی­گردد. در حماسه­ های ادبی هند، مانند رامایانا، شخصیت­ های داستان لباس­ هایی از الیاف موز به نام ((نارواسترا)) می­ پوشیدند. در ژاپن نیز شواهدی از این دست موجود است. ((باشوفو)) اصطلاحی است که در ژاپن برای پارچه بافته شده از الیاف موز به کار می ­رفته است. در سال 1930 طی جنبش صنایع دستی این الیاف در ژاپن احیا شده و پس از جنگ جهانی دوم در دهه 70 بافت باشوفو از سر گرفته می­شود. از الیاف این گیاه می­ توان صاف­ ترین منسوجات مانند کیمونوی ژاپنی و ساری هندی تولید نمود (Meena, 2017: 25-27).  (تصویر 2)، الیاف حاصل از ضایعات موز را نشان می­ دهد.

 

تصویر 2- الیاف حاصل از ضایعات موز (Meena, 2017: 18).  

الیاف حاصل از ضایعات موز، بسیار شبیه به الیاف بامبو و رامی است اما ظرافت، استحکام و قابلیت ریسندگی آن بهتر بوده و ازدیاد طولی کمتر از این دو لیف دارد. جذب رطوبت آن مناسب بوده و در کلیه سیستم­های ریسندگی از جمله رینگ[6]، چرخانه­ای یا اپن­اند[7] و فاستونی[8] قابل تولید است. نخ حاصله در تولید کاغذ، منسوجات، کفش، مبلمان، کیف و صنایع دستی قابل استفاده است ( همان).

تولید چرم از ضایعات انگور حاصل از کارخانجات تولید شراب، از دیگر پروژه­های در حال اجرا بین دو صنعت مد و صنایع غذایی است. چرم حاصل از این روش، زیست تخریب پذیر بوده و 2 تا 3 سال قابل استفاده است. برای تولید یک متر چرم طبیعی یا مصنوعی، به حدود 240 لیتر آب نیاز است، این در حالیست که تولید چرم به این روش به هیچ آبی نیاز ندارد. فرایندهای دباغی با آلاینده­های اسیدی و فلزات سنگین، حذف شده و منابع طبیعی و مصنوعی درگیر تولید نمی­ شود(Gazola et al, 2021: 1-4). درسال 2020 مجموعه کیف و کفش­های تولیدی از این چرم به بازار عرضه شد که مورد استقبال مصرف­ کنندگان بسیاری قرار گرفت.

پروتئین موجود در شیر فاسد شده نیز یکی دیگر از ضایعات باارزش صنایع غذایی است که در صنعت نساجی و مد استفاده می­ شود. الیاف تولید شده از این پروتئین بسیار نرم و لطیف بوده و رطوبت و دمای پوست را به خوبی حفظ می­کند، علاوه بر این خاصیت ضدباکتریایی و ضدحساسیت داشته و خواص مکانیکی آن نیز قابل قبول است. اما آنچه در این بازیافت بسیار قابل توجه است، میزان استفاده از آب است. در تولید این الیاف، برای هر کیلوگرم از الیاف، تنها یک لیتر آب استفاده می­ شود، این در حالیست که برای هر کیلوگرم پنبه، به عنوان یک الیاف طبیعی، حدود 10000 تا 20000 آب استفاده می­ شود. همچنین انرژی مورد نیاز برای تجهیزات مورد استفاده در کارخانجات تولید این محصول، انرژی خورشیدی است و آلایندگی قابل توجهی برای محیط زیست ندارد. تولید الیاف زیست­ تخریب ­پذیر و مغذی پوست که دارای فاکتورهای محافظتی پوست در برابر اشعه فرابنفش است، از دیگر فعالیت­ های این شرکت بوده است (همان).

تفاله دانه ­های قهوه از دیگر ضایعاتی است که از کافی­شاپ­های کوچک وارد صنعت مد شده است. آنچه ما به عنوان قهوه می­ نوشیم، تنهای 2/0 درصد از گیاه قهوه است و سایر قسمت­ها به صورت کف و تفاله دور ریخته می ­شود. استفاده از این ضایعات در تولید نخ­ و پارچه برای اولین بار در سال 2009 انجام شد. این کار توسط یک تیم تحقیقاتی با حدود 1.7 میلیون دلار سرمایه پس از 4 سال تحقیقات وسیع انجام شد. تکنیکی که برای تولید این نخ استفاده شد، پیش­تر توسط همین شرکت در تولید نخ از بطری­های پلاستیکی استفاده شده یود، فشار بالا و دمای پایین (Moreira et al, 2015: 2-5). پارچه تولید شده از این نخ ضد بو بوده و کاربرد وسیعی در تولید البسه ورزشی دارد. همچنین در پروژه دیگری تفاله قهوه برای تولید دکمه ­های دوار استفاده شده است. در این پروژه ضایعات قهوه با نشاسته ذرت، گلیسیرین، رزین بیواپوکسی و هاردنر با غلظت­ های مناسب، مخلوط شده و به شکل دکمه ­های دوار با کیفیت مناسب تبدیل می­ شود. این دکمه از آزمون­ های خواص کششی، ثبات رنگ، مقاومت در برابر شست­شو و خشک­شویی، لکه­گ ذاری، انعطاف­پذیری و مقامت سایشی عبور کرده و به عنوان یکی از ملحقات دوست­دار طبیعت در بخش مد پایدار مورد استفاده قرار گرفته است (Kalebek, 2022: 3-5).

نتیجه­ گیری

جمع بندی تحقیقاتی که تاکنون در خصوص بازیافت زباله­ ها و ضایعات صنایع در تولید ارزش افزوده در صنعت مد و نساجی صورت گرفته است در جدول شماره (1) قابل مشاهده است. این جدول می ­تواند راهنمای خوبی برای گام ­های بعدی در این زمینه باشد؛ چرا که مطالب گردآوری شده در آن نشان می­ دهد، صنایع غذایی و مد می ­توانند همکاری­ های وسیعی در دفع زباله­ها و ضایعات و ایجاد ارزش افزوده در صنعت مد داشته باشند. این فرایندها با تدبیراندیشی دانشمندان این دو صنعت، با کمترین آلایندگی و هزینه، محصولات ارزشمندی را به چرخه اقتصادی وارد می­ کنند. همکاری سایر صنایع در بازیافت و ورود به چرخه اقتصاد دورانی می­ تواندگام بزرگی برای آینده صنعت مد، به عنوان سومین صنعت آلاینده محیط زیست، باشد.

   جدول شماره 1-بازیافت ضایعات صنایع جهت ایجاد ارزش افزوده در صنعت مد و نساجی (نگارنده)

نوع زباله و ضایعات	روش کار	کشور	محصول	کاربرد نهایی
پوشاک و الیاف	بازیافت و تکمیل ضد آتش	استرالیا	الیاف پرکننده	پرکننده تشک کودکان ضد آتش
روکش و ملحقات کهنه صندلی هواپیما	طراحی مجدد	پرتغال	لباس مفهومی	صنعت مد
پسماند انگور	بازیافت	ایتالیا	چرم زیست تخریب پذیر	صنعت مد، خودروسازی و دکوراسیون
تفاله قهوه	بازیافت	تایوان ترکیه	نخ، پارچه و ملحقات لباس	البسه ورزشی و دکمه
شیر فاسد شده	بازیافت	ایتالیا	الیاف و پارچه	البسه لطیف در مد، دکوراسیون و خودروسازی
ضایعات پوست موز	بازیافت	هند	نخ و پارچه	صنعت مد و صنایع دستی
ضایعات تاج آنانانس	بازیافت	فیلیپین	الیاف و پارچه	صنعت مد، دکوراسیون، بسته بندی و خودروسازی

---

پی نوشت

[1] به مجموعه لباس‌هایی که کاملا بر مد روز منطبق هستند و قیمت قابل قبولی برای عمده افراد جامعه، خصوصا جوانان دارند، فست فشن یا مد سریع گفته می­ شود.

[2] اقتصاد دورانی نظم اقتصادی است که هدف آن کاهش ضایعات و حداکثر استفاده از منابع است.

[3] به میزان اکسیژنی که نیاز است تا یک ماده بتواند شروع به سوختن کند، شاخص اکسیژن گفته می­شود و در متون علمی به صورت اختصاری LOI نگاشته می­ شود.

[4] به منسوجات زیست­ سازگاری که در تماس با مایعات بیولوژیکی مانند خون یا سلول­های زیستی پایداری خود را حفظ می­کنند، بیوتکستایل گفته می­ شود.

[5] به ترکیبی از دو یا چند ماده که باعث تقویت برخی خواص یکدیگر می­شوند، کامپوزیت گفته می­ شود. در علم نساجی، کامپوزیت­ ها ترکیبی از پلیمرها و الیاف هستند که به لحاظ خواص مکانیکی تقویت شده ­اند.

[6] سیستم ریسندگی رینگ یک فرایند تولید نخ از الیاف است که در آن ا لیاف پس از حلاجی و تبدیل شدن به فتیله و نیمچه نخ، با استفاده از تاب زیاد به نخ ظریف تبدیل می ­شود.

[7] سیستم اپن اند یا چرخانه­ ای یک فرایند تولید نخ بدون نیاز به دوک است. این روش در مقایسه با ریسندگی رینگ روشی جدیدتر  است و نرخ تولید آن 6 تا 8 برابراست . در این روش ورودی به صورت فتیله است و مستقیما به نخ تبدیل شده و روی بوبین تحویل می شود. در واقع مرحله تبدیل فتیله به نیمچه نخ که در سیستم رینگ وجود دارد حذف می ­شود.

[8] سیستم ریسندگی الیاف بلند را سیستم فاستونی یا پشمی می­ گویند.

---

منابع  و مآخذ

ایران، سمیرا؛ سمیع، یاسمن. (1400). کتاب کوچک مد پایدار. تهران. انتشارات جمال هنر.

Gwillt. Alison. (2014). A practical guide to sustainable fashion. London. Bloomsbury Publication.

Moorhouse, Debbie. (2020). Making Fashion Sustainable: Waste and Collective Responsibility. One Earth Elsevier. Department of Fashion & Textiles, University of Huddersfield, West Yorkshire. 3 (1). 17-19. 

Meena, Chet Ram. (2017). A STUDY ON BANANA FIBRE CLOTHING. Nationa institute of fashion technology. Department of Textile Design NIFT, Mumbai. India. 1-67.

Paula Provina, Ana; , Regina, Ana; Aguiarde, Sabrina; Gouveiabe, Silva; Cubasa, Vieira. (2021). Circular economy for fashion industry: Use of waste from the food industry for the production of biotextiles. Technological Forecasting and Social Change.  Elsevier. University of Southern Santa Catarina. Brazill. 169. 1-22.

 

Gazola, Partizia; Pezzeti, Roberto, Severi, Cecilia. (2021). Circular Economy for Sustainable Fashion: From Food to Fashion, Journal of Business. 10 (1). 19-29.

 

Moreira, N., de Santa-Eulalia, L. A, Aït-Kadi, D, Wood–Harper, T., & Wang, Y. (2015). A conceptual framework to develop green textiles in the aeronautic completion industry: a case study in a large manufacturing company. Journal of Cleaner Production. 371-388.

Avcioǧlu Kalebek, Nazan. (2022). Designing textile accessories from coffee ground. Industria Textila. 73 (3). 282-287.

Kumar, Jitendra;  Maurya ,Atul Kumar;  Gupta, Hariome Sharan; Singh, Surendra Pal; Sharma, Chhaya. (2022). Development of eco-friendly bio-composite by reinforcing pineapple fruit waste crown fiber to ethylene-propylene rubber modified polyethylene. Polymer Composites. Ministry of Education. 43 (11). 8259-8273.

Filomena, Ardolino; Carmine, Boccia ; Umberto, Arena. (2020). Environmental performances of a modern waste-to-energy unit in the light of the 2019 BREF document. Science Direct. 94-103.

Niniimaki, Kisri. (2015). Ethical foundations in sustainable fashion. Textile and Clothing Sustainability. Design Department, School of art, Aalto University. 1-3.

Fletcher, Kate; Grose, Lynda; Hawken, Paul. (2012). Fashion and Sustainability: Design for Change. Laurence King

Dinis, Marquesa, António; Moreiraa, Beatriz, Cunhaa, Joana; Moreiraa, Sofia. From waste to fashion – a fashion upcycling contest. (2019). Science Direct. University of Minho. Portugal. 1063-1068.

Minney, Safia; Siegle, Lucy; Firth, Livia. (2012). Naked Fashion: The New Sustainable Fashion Revolution. New Internationalist

Brown, Sass. (2012). ReFashioned: Cutting-Edge Clothing from Upcycled Materials. Laurence King Publishing.

Jayamol, George; Bhagawan, S; Prabhakaran, N; Sabu, Thomas. Short pineapple-leaf-fiber-reinforced low-density polyethylene composites. )1995(. Applied Polymer Science. Wiley online library.57 (7). 843-854.

Shen, Bin. (2014). Sustainable fashion supply chain: lessons from H&M. Sustainability. Donghua University. Shanghai. China. 6236-6249.

Nayak, Rajkishore; Houshyar, Shadi; Patnaik, Asis; Nguyen, Long TV; Shanks, Robert; Padhye, Rajiv; Fegusson, Mac. (2020). Sustainable reuse of fashion waste as flame-retardant mattress filing with ecofriendly chemicals. Science direct. RMIT University Vietnam. 251. 1-7.

Black, Sandy. (2012). The Sustainable Fashion Handbook Paperback. Thames and Hudson Ltd

 

 Henninger, Claudia E; Alevizou, Panayiota J; Oates, Caroline J. (2016). What is sustainable fashion. Journal of Fashion Marketing and Management. School of Materials, University of Manchester, Manchester, UK. 1-22.

 Url 1: http://www.3mb.asia/unique-ways-composite-materials-are-used-in-clothing(access date:2015/07/19)

تولید نخ های فانتزی

http://s6.picofile.com/d/8236235218/a42c8333-d430-47fd-b1cb-bc52a65384ec/fanccy_yarns.pdf

مروری بر ساز و کار جت اینترمینگل

بسیاری از دوستان در مورد نحوه گره خوردن نخ در جت اینترمینگل سوال داشتند فکر کردم بد نباشه به توضیح مختصری در این یادداشت در مورد ساز و کار جت داده شود.

هدف از گره زنی داخلی ایجاد درگیری بین فیلامنت ها می باشد، چرا که در نخ تکسچره شده فیلامنت ها از هم باز بوده و هیچگونه درگیری با یکدیگر ندارند این ساختار نخ موجب نایکنواختی هایی در تنش نخ حین بافندگی شده و ممکن است باعث پارگی نخ گردد یا در تریکو بافی موجب درگیری فیلامنت ها با سوزن ماشین شده و باعث ایجاد اختلال در دستگاه گردد. 

البته این مشکلات با آهار زنی و تاب نیز مرتفع می گردد اما به دلیل نیاز به دستگاه و نیروی انسانی اضافه، مستلزم هزینه زیادی می شود.

ساز و کار جت

چنانچه نخ فیلامنتی صاف و یا نخ تکسچره شده در معرض جریان هوای متلاطم که به صورت عمود بر ان وارد می اید، قرار گیرد، فیلامنت هایی که در معرض هوا قرار میگیرد از هم باز می شود در حالیکه در مواضع کناری فیلامنت ها با هم درگیر شده و با یکدیگر گره می خورند. چنانچه نخ در جهت محور خود حرکت کند این عمل به صورت تقریباً یکنواخت اتفاق خواهد افتاد و ناقط گره خورده به صورت یکنواخت در طول نخ فیلمنتی شکل می گیرد.هوای فشرده قادر به باز کردن نقاط گره خورده نبوده و نقاط گره خورده و مناطق صاف به صورت یکنواخت در طول نخ ایجاد می شود.

گره زنی داخلی بر خواص فیزیکی و شیمیایی نخ اثری نداشته و تنها موضع فیلامنتها تعویض می شود و نخ خاصیت فنری خود را حفظ می کند.

تصویر شماره 1 شماتیک نحوه گره زدن را نشان میدهد.

تصویر 2 یک نمونه جت اینترمینگل می باشد که قسمت های مختلف ان در شکل نشان داده شده است.

لازم به ذکر است که برای نخ های با ظرافت متفاوت جت هایی با منافذ مختلف استفاده می شود.( منفذ یا orifice که به محل دمش هوای فشرده به نخ گفته می شود.)

برگرفته از کتاب تکسچرایزینگ دکتر توانایی. چاپ سوم. سوم 208

لیست کلیه استانداردهای صنایع نساجی و چرم

http://s9.picofile.com/file/8356924950/NASAJI.pdf.html